(BTV) Qua ba đời gắn bó với nghề nặn phỗng đất truyền thống, gia đình nghệ nhân Phùng Đình Giáp tại thôn Đông Khê, xã Song Hồ, huyện Thuận Thành, hiện được xem là gia đình duy nhất còn duy trì nghề làm phỗng đất tại vùng đất Kinh Bắc.
Gắn bó với nghề cả cuộc đời
Làng Đông Khê khá rộng, chúng tôi lo sẽ khó tìm được đến nhà nghệ nhân Phùng Đình Giáp, bởi đường thôn ngõ xóm ngoằn ngoèo. Thế nhưng, ngay khi vừa đặt chân đến đầu làng, phóng viên đã được đích thân ông Giáp dẫn vào nhà.
Biết được khách tìm đến nhà vì cái nghề mà nay còn duy nhất gia đình mình lưu giữ, ông Giáp say sưa kể về nghề nặn phỗng đất của làng: Ngày xưa, cả làng làm nghề này chứ không riêng gì gia đình ông Giáp. Cứ đến rằm tháng 8 âm lịch, cả làng lại quang gánh ra chợ huyện để bán, cung cấp cho cả vùng Hà Bắc cũ, nay là các tỉnh Bắc Giang, Bắc Ninh. Phiên chợ Hồ họp bên bờ sông Đuống lúc nào cũng tấp nập người mua, kẻ bán. Những chú phỗng đất nhỏ xinh nhiều màu sắc được bày bán trên những chiếc mẹt tre đã cũ, trông rất bắt mắt.
Vừa châm chiếc điếu bát cổ, ông vừa kể lại chuyện nghề cho phóng viên nghe
Nghe cách ông say sưa nói về phỗng đất làng Hồ, nhìn cách ông nâng niu đứa con tinh thần của mình trên tay, chúng tôi càng hiểu rõ hơn về chân dung một con người nặng lòng với nghề truyền thống.
Chia sẻ về lý do tại sao lại gắn bó với nghề, ông Giáp cho hay: “Tôi theo nghề làm phỗng từ nhỏ vì nghề này không chỉ đơn giản là một công việc mưu sinh mà còn mang giá trị tinh thần sâu sắc. Từ năm lên 8, ông đã bắt đầu học nghề từ ông, cha mình. Chính vì vậy, tôi luôn mong muốn gìn giữ nghề truyền thống này, qua từng bức tượng phỗng đất gửi gắm những điều hay, ý đẹp, những giá trị văn hóa truyền thống cho con cháu.”
Nghệ nhân Giáp giới thiệu cho phóng viên về phỗng đất
Hơn 60 năm làm bạn với đất thó, tượng phỗng không còn đơn giản là nghề mà đã trở thành một phần tâm hồn, máu thịt trong ông. Có một thời gian, mọi người quên bẵng đi món đồ chơi này nhưng ông không lấy thế làm nản, cứ vào dịp Trung Thu ông Giáp lại mang đất ra nặn tặng các con, các cháu trong họ
Trải qua bao thăng trầm của cuộc sống, có những lúc nghề làm phỗng không đủ nuôi sống gia đình. Tuy nhiên, ông Giáp chưa bao giờ có ý định từ bỏ nghề truyền thống này. Ông luôn cố gắng duy trì nghề thủ công quý báu, truyền dạy cho con cháu mình cách làm nên những con phỗng đầy màu sắc và ý nghĩa. Mỗi con phỗng không chỉ là một món đồ chơi trẻ em, mà còn mang trong mình những câu chuyện, những ước vọng và ước mơ của ông.
Ông cũng chỉ bảo tận tình cho phóng viên cách để nặn phỗng đất
Trong gia đình ông Giáp, ngoài ông, các con và cháu nội của ông cũng nặn được phỗng đất do học nghề từ khi còn nhỏ. Tuy nhiên, vì gánh nặng mưu sinh, họ không mặn mà với nghề của cha ông. Ông chia sẻ: “Đời tôi, tôi cố gắng gìn giữ nghề này và truyền dạy cho con cháu. Nhưng đến đời con cháu, có tiếp nối, duy trì nữa hay không là phụ thuộc ở chúng nó. Tôi chỉ mong các con, các cháu hiểu ra được giá trị văn hóa, ý nghĩa được gửi gắm qua bộ phỗng đất”.
Thay đổi để phát triển
Với sự nhiệt huyết trong việc gìn giữ nghề của cha ông, nghệ nhân Giáp hiểu rằng, còn phải thay đổi theo hướng hiện đại thì mới có thể tiếp cận được đến nhiều người hơn, giúp cho phỗng đất có chỗ đứng trên thị trường.
"Nhiều năm làm nghề, tôi rút ra kinh nghiệm là phải liên tục sáng tác mẫu mới. Với mỗi mẫu, tôi chỉ làm vài bản để bán, sau đó lại nghĩ tiếp mẫu khác", ông Giáp bộc bạch.
Nhờ việc liên tục ra thêm mẫu mới như vậy, những sản phẩm từ đất thó của ông mang tính độc bản cao, đồng thời mang đậm sự kết hợp giữa yếu tố truyền thống và hiện đại. Hướng đi này đã thổi vào món đồ chơi phỗng đất dân gian một luồng sống mới.
Những chiếc còi phỗng đất luôn là món đồ chơi được các em nhỏ yêu quý
Bằng sự sáng tạo đó, sản phẩm của ông được mọi người biết đến nhiều hơn. Tết vừa rồi, ông được mời ra Hà Nội để giới thiệu về làng nghề ở các triển lãm, hội chợ, phố cổ. Những ngày trong năm, sân nhà ông ngập tràn trong tiếng cười của các em học sinh từ những tỉnh thành khác về trải nghiệm nặn đồ chơi bằng đất thó. Các đoàn khách cũng ghé chơi để xem bộ sưu tập đất thó của ông, có khi họ gửi mẫu để nhờ ông nặn theo.
Ngoài ra, mỗi năm, ông lại cho ra đời một bộ phỗng đất liên quan đến con giáp biểu tượng của năm đó, mang màu sắc mới lạ và dân dã - nhận được sự yêu thích của các du khách nước ngoài.
Một trong những tác phẩm năm con rồng 2024 của nghệ nhân Giáp
Và điều hạnh phúc nhất với ông đó là những năm gần đây, các gia đình trong thôn xóm mỗi Trung thu đều tìm đến nhà ông để đặt một bộ phỗng cho con mình. "Họ vẫn nhớ những điều mà cha mẹ họ đã từng dạy, giờ họ muốn con mình cũng sẽ nối tiếp truyền thống đó".
Với gia đình ông, phỗng đất tồn tại không chỉ là món đồ chơi của trẻ con ngày xưa, mà nó còn gửi gắm những giá trị văn hóa truyền thống, cùng sự đầm ấm, quây quần đầy thân thuộc. Nhưng chính ông cũng không biết nét đẹp này sẽ còn lưu giữ được đến bao giờ.
Không chỉ như vậy, nhờ sự giúp đỡ của cháu nội, ông Giáp đã có một bộ nhận diện riêng cho phỗng đất làng Hồ: Fanpage riêng, hộp đựng ghi đầy đủ thông tin của sản phẩm, mã QR code để khách hàng có thể xem được toàn bộ sản phẩm của ông.
Hộp đựng ghi đầy đủ thông tin về phỗng đất làng Hồ
Tất cả những cố gắng đó, theo ông, "suy cho cùng cũng là để mọi người nhớ đến bộ phỗng cổ truyền kia, bởi đó mới chính là linh hồn của thứ đồ chơi mà lâu nay tôi vẫn gìn giữ".
Được mọi người biết đến và yêu quý món đồ chơi dân gian này, ông Giáp càng vững tin về con đường mình đang theo đuổi, đó là gìn giữ và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. Đặc biệt hơn nữa là ngày càng có nhiều vị khách nước ngoài muốn tìm hiểu về nghề làm phỗng đất truyền thống của cha ông ta.
Không chỉ đón khách trong nước, nhiều vị khách nước ngoài cũng đến với ông
Ông mong muốn rằng những sản phẩm đồ chơi dân gian này sẽ luôn là biểu tượng đẹp của nét văn hóa Kinh Bắc, đồng thời cũng góp phần vào sự phát triển kinh tế, xã hội của địa phương.
Thu Huyền