Nay có đề xuất nghiên cứu theo hướng có bộ sách giáo khoa (SGK) dùng chung; những SGK khác là tài liệu tham khảo. Người ủng hộ cho rằng như thế sẽ thống nhất, tiết kiệm và công bằng, nhưng điều này cũng làm giảm tính đa dạng, hạn chế sáng tạo, thu hẹp cơ hội tiếp cận tri thức, là bước lùi so với tư duy giáo dục hiện đại và xu thế hội nhập.

NHỮNG LỢI THẾ CỦA MỘT BỘ SÁCH

Trước năm 2020, cả nước sử dụng một bộ SGK. Mô hình này có một số lợi thế. Trước hết, đó là thống nhất chuẩn kiến thức. Học sinh (HS) trên toàn quốc học cùng nội dung, giảm chênh lệch giữa các địa phương; việc kiểm tra, thi cử thuận lợi hơn vì đề thi dễ xây dựng, giáo viên (GV) có định hướng giảng dạy thống nhất, thuận tiện cho dự giờ, kiểm tra và đánh giá.

Từ năm học 2020 - 2021, Chương trình GDPT 2018 với “một chương trình - nhiều SGK” chính thức vận hành và năm 2025 hoàn tất một vòng chu trình đổi mới. ẢNH: ĐÀO NGỌC THẠCH

Kế đến là tiết kiệm chi phí xã hội do in số lượng lớn giúp giảm giá sách, dễ tái sử dụng giữa các thế hệ. Ngoài ra, trường học và GV không phải băn khoăn chọn sách, tránh tình trạng "chạy sách" hay nghi ngờ tiêu cực trong việc chọn SGK hằng năm.

Do tâm lý đã quen với một bộ sách, cộng thêm khó khăn khi chuyển trường vì sách khác nhau, giá sách tăng nên nhiều người mong trở lại mô hình cả nước một bộ SGK. Bên cạnh đó, truyền thông về chủ trương "một chương trình - nhiều SGK" chưa thật hiệu quả, thiếu giải thích thấu đáo, đôi khi chỉ nhấn mạnh ý kiến cá nhân.

Tuy nhiên, các lợi thế nói trên chủ yếu mang tính ngắn hạn. Nếu nhìn sâu hơn, mô hình một bộ sách dùng chung tiềm ẩn nguy cơ lớn, có thể làm nghèo đi nguồn nhân lực, khiến đất nước khó đáp ứng yêu cầu phát triển trong kỷ nguyên mới.

HỆ LỤY KHI CẢ NƯỚC CHỈ CÓ MỘT BỘ SÁCH

Khi cả nước chỉ có một bộ SGK dùng chung cho mọi miền, mọi trường từ Bắc chí Nam, từ đồng bằng đến miền núi, hải đảo sẽ xảy ra nhiều hệ lụy lớn.

Thứ nhất, mô hình một bộ SGK triệt tiêu cạnh tranh, chặn đứng đổi mới. Khi toàn bộ nền giáo dục phụ thuộc vào một nhóm tác giả, chất lượng dễ trì trệ, sai sót nếu có sẽ ảnh hưởng toàn hệ thống - đây chính là "độc quyền kiến thức" mà nhiều quốc gia đã từ bỏ.

Thứ hai, nó khó đáp ứng sự đa dạng vùng miền. Các khu vực của VN có sự đa dạng lớn về văn hóa, điều kiện sống mà một bộ sách chung khó phản ánh hết, dễ khiến nội dung xa rời thực tế, dẫn đến học vẹt.

Thứ ba, sáng tạo của GV bị bóp nghẹt. Khi phải dạy đúng sách, thầy cô mất tính linh hoạt, lâu dần thành "người đọc - chép", HS thành "người chép - đọc".

Thứ tư, nguy cơ lệ thuộc quan điểm một chiều. Một bộ sách dùng chung dễ dẫn đến độc quyền, bị chi phối bởi ý chí hành chính, áp đặt, thấy sai sót vẫn chấp nhận, biến SGK thành "pháp lệnh", làm nghèo khả năng phản biện, sáng tạo của thế hệ trẻ VN - những người chủ tương lai của đất nước.

Thứ năm, thế giới đã rời bỏ mô hình một bộ SGK dùng chung. Từ Mỹ, Nhật, Hàn Quốc, Trung Quốc đến nhiều nước ASEAN đều áp dụng một chương trình nhiều bộ SGK - gồm sách của Bộ GD-ĐT và sách do các nhà xuất bản tư nhân biên soạn - để đảm bảo chuẩn kiến thức và khuyến khích sáng tạo, năng động, tự học của GV, HS và của cả nền giáo dục.

Phụ huynh, học sinh mua sách giáo khoa chuẩn bị cho năm học mới. Chương trình giáo dục phổ thông mới có 3 bộ sách giáo khoa xã hội hóa. ảnh: Đào Ngọc Thạch

CHUYỂN BIẾN TỪ "MỘT CHƯƠNG TRÌNH - NHIỀU SGK"

Từ năm học 2020 - 2021, Chương trình giáo dục phổ thông 2018 được triển khai với chủ trương "một chương trình - nhiều SGK". Sau 5 năm, mô hình này đem lại những chuyển biến rõ nét.

Lần đầu tiên, Bộ GD-ĐT ban hành chương trình trước khi biên soạn sách và GV tiếp cận chương trình trước SGK; trước đây ngược lại, tiếp cận SGK trước chương trình. Việc triển khai đúng lộ trình giúp các khối lớp dần tiếp cận nội dung mới, đồng thời cơ sở vật chất, thiết bị dạy học và đội ngũ được tập huấn, nâng cấp đáng kể.

Tỷ lệ học 2 buổi/ngày tăng, GV được bồi dưỡng để áp dụng phương pháp dạy học tích cực, phát triển năng lực thay vì chỉ truyền thụ kiến thức. HS hứng thú hơn với các hoạt động trải nghiệm, dự án, thảo luận, qua đó tự tin và chủ động giải quyết vấn đề.

Đáng chú ý, mô hình này đã nâng cao trình độ chuyên môn, sư phạm cho đội ngũ nhà giáo, đội ngũ chuyên viên, cũng như đội ngũ ra đề thi. Việc tổ chức thi, đánh giá chuyển từ kiểm tra kiến thức - kỹ năng sang đánh giá năng lực.

Chất lượng đào tạo GV ở các trường sư phạm cũng được cải thiện, gắn với yêu cầu của chương trình mới. Ngay cả phụ huynh HS cũng thay đổi nhận thức: từ chỗ lo lắng vì nhiều bộ sách, nay đã dần ủng hộ sự linh hoạt và coi trọng năng lực thực tế của con em.

"PHÉP THỬ" TỪ KỲ THI TỐT NGHIỆP THPT 2025

Kỳ thi tốt nghiệp THPT 2025 là "phép thử" quan trọng cho chủ trương nhiều bộ SGK, khi lần đầu tiên đề thi hoàn toàn không dựa vào sách mà bám sát chương trình. Ngữ liệu, tình huống, số liệu đều từ thực tiễn, đòi hỏi HS hiểu bản chất, tư duy logic và biết vận dụng kiến thức. Cấu trúc đề phân tầng hợp lý, vừa phân hóa, đánh giá đúng năng lực thật, vừa hạn chế học vẹt, học tủ.

Sự kết hợp giữa một chương trình thống nhất, nhiều bộ SGK và kỳ thi thoát khỏi SGK khẳng định định hướng học để hiểu và làm, không chỉ để thi, góp phần nâng chất lượng giáo dục thực chất, công bằng, hiện đại. Nhiều môn đã chuyển từ kiểm tra ghi nhớ sang đánh giá năng lực. Môn toán đề thi khó hơn năm 2024 nhưng vẫn có 513 điểm 10 (năm trước không có); ngoại ngữ thiên về năng lực sử dụng, khó hơn nhưng vẫn có 141 điểm 10. Cả nước ghi nhận 9 thủ khoa đạt tuyệt đối ở các tổ hợp A00, A01, B00…, chứng tỏ đề phân hóa tốt, tạo điều kiện cho HS giỏi tỏa sáng.

Môn ngữ văn nổi bật với đề không yêu cầu học thuộc lòng, mà đánh giá đọc hiểu, phân tích, lập luận; điểm trung bình toàn quốc đạt 7 (năm 2024 là 7,25), cho thấy khả năng thích ứng tốt, nhờ tiếp cận tri thức đa dạng từ nhiều bộ SGK.

Kết quả kỳ thi tốt nghiệp THPT 2025 cũng bác bỏ lo ngại về mất công bằng vùng miền: Nghệ An dẫn đầu với 8,034 điểm dù có nhiều huyện miền núi, trong khi Đà Nẵng (cũ) - đô thị lớn - lại xếp cuối với 5,58 điểm, khẳng định phương pháp dạy học mới là yếu tố quyết định.

Thí sinh dự thi tốt nghiệp THPT 2025, kỳ thi đầu tiên thực hiện theo Chương trình GDPT mới. ảnh: Nhật Thịnh

"MỘT CHƯƠNG TRÌNH - NHIỀU SGK": CHỦ TRƯƠNG NHẤT QUÁN

Một bộ SGK dùng chung cả nước tuy thuận tiện cho chỉ đạo, triển khai đồng bộ và tiết kiệm chi phí nhưng lại làm nghèo đi sự phong phú và năng động của tri thức. VN cần duy trì một chương trình thống nhất nhưng có nhiều SGK chất lượng, được thẩm định nghiêm ngặt, kèm học liệu mở và nội dung tiệm cận xu thế quốc tế.

Thực tế kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2025 cho thấy nếu được chuẩn bị đúng hướng, HS hoàn toàn có thể thích ứng với đề thi không bám SGK, thể hiện tư duy linh hoạt, sáng tạo. Nhiều bộ SGK giúp GV và HS tiếp cận đa dạng góc nhìn, phản ánh đặc thù vùng miền, tránh học vẹt, HS được triển khai giáo dục STEM (khoa học, kỹ thuật, công nghệ, toán học), nghiên cứu khoa học rất hiệu quả.

Điều cốt yếu hiện nay là nâng cao chất lượng biên soạn, tăng cường tập huấn GV, hướng dẫn khai thác hiệu quả, kết hợp tài liệu ngoài SGK, bảo đảm mọi HS - từ thành thị đến vùng khó - đều tiếp cận tri thức công bằng, phát triển năng lực, tư duy phản biện, sáng tạo, giải quyết vấn đề, định hướng công dân toàn cầu. Vì vậy, nếu chỉ có một bộ SGK là bước lùi về hội nhập.

Từ Nghị quyết 29 (năm 2013) đến luật Giáo dục 2019, VN kiên định chủ trương "một chương trình - nhiều SGK", xã hội hóa biên soạn, không áp đặt một bộ sách chung. Kết luận 91-KL/TW ngày 12.8.2024 tiếp tục khẳng định nguyên tắc này, yêu cầu Bộ GD-ĐT nếu biên soạn cũng phải cạnh tranh bình đẳng.

Chính phủ cần có chính sách SGK toàn diện, chất lượng, tiết kiệm, tiến tới miễn phí cho HS phổ thông. Quay lại một bộ SGK không chỉ đi ngược đổi mới mà còn có nguy cơ làm tụt hậu nguồn nhân lực trong kỷ nguyên 4.0. 

Theo Hồ Sỹ Anh/Thanh niên

https://thanhnien.vn/co-nen-quay-lai-ca-nuoc-mot-bo-sach-giao-khoa-18525081520121859.htm