Luật sư Nguyễn Thị Phong Lan - Giám đốc Công ty Luật TNHH Intelico- Hà Nội (Đoàn Luật sư TP Hà Nội)  tư vấn nội dung này như sau:

Luật sư Nguyễn Thị Phong Lan

Giai đoạn điều tra là giai đoạn thứ hai sau giai đoạn khởi tố vụ án, có vai trò đặc biệt quan trọng, có ý nghĩa then chốt trong quá trình tố tụng hình sự. 

Bởi vì, các cơ quan có thẩm quyền sẽ tiến hành các hoạt động điều tra hoặc các biện pháp khác nhằm thu thập chứng cứ chứng minh tội phạm trong vụ án hình sự. 

Khi kết thúc giai đoạn điều tra, Cơ quan cảnh sát điều tra phải ra Bản kết luận điều tra và đề nghị truy tố nếu có đủ chứng cứ, hoặc đình chỉ điều tra nếu có một trong căn cứ quy định tại Bộ luật tố tụng hình sự hay đã hết thời hạn điều tra mà không chứng minh được hành vi phạm tội.

1. Các quyền lợi hợp pháp của bị can khi có luật sư trong giai đoạn điều tra

Căn cứ Điều 60 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015, sự có mặt của luật sư trong giai đoạn điều tra đảm bảo các quyền và lợi ích hợp pháp của bị can không bị xâm phạm. Cụ thể, luật sư sẽ bảo vệ cho bị can (thân chủ) được đảm bảo đầy đủ các quyền sau:

 - Đảm bảo quyền được thông báo, giải thích về quyền và nghĩa vụ

Ngay từ khi bị tạm giữ, bị can thường ở trong trạng thái tâm lý hoang mang, lo sợ và không nắm rõ các quy định của pháp luật. Luật sư sẽ là người giải thích cặn kẽ cho bị can về quyền và nghĩa vụ của họ, chẳng hạn như quyền im lặng, quyền không buộc phải đưa ra lời khai chống lại chính mình, quyền đưa ra chứng cứ, tài liệu, đồ vật, yêu cầu... Điều này giúp bị can hiểu rõ tư cách pháp lý của mình và tránh được những hành động bất lợi do thiếu hiểu biết pháp luật

 - Bảo vệ quyền bất khả xâm phạm về thân thể, danh dự và nhân phẩm

Một trong những vai trò quan trọng nhất của luật sư là ngăn chặn các hành vi vi phạm tố tụng như bức cung, mớm cung, dùng nhục hình hoặc các hình thức đối xử vô nhân đạo khác. Bằng việc có mặt trong các buổi hỏi cung, luật sư đóng vai trò giám sát, đảm bảo hoạt động lấy lời khai của Điều tra viên tuân thủ đúng pháp luật, tôn trọng thân thể, danh dự và nhân phẩm của bị can.

 - Đảm bảo tính toàn vẹn của chứng cứ và lời khai

Luật sư đảm bảo rằng lời khai của bị can được ghi chép một cách trung thực, chính xác, không bị xuyên tạc hay thêm bớt. Trước khi bị can ký vào biên bản hỏi cung, luật sư sẽ đọc lại kỹ lưỡng, đối chiếu và yêu cầu sửa đổi nếu có sai sót, đảm bảo nội dung biên bản phản ánh đúng ý chí và lời trình bày của thân chủ.

 - Bảo vệ quyền được bào chữa 

Sự tham gia của luật sư chính là hiện thực hóa quyền bào chữa của bị can. Luật sư giúp cân bằng "cán cân quyền lực" giữa một bên là cơ quan tiến hành tố tụng với bộ máy chuyên nghiệp và một bên là bị can, thường yếu thế hơn về mặt pháp lý và tâm lý.

 - Được gặp người nhà, được chăm sóc y tế

Sau khi bị tạm giam, bị can bị cách ly ra khỏi xã hội, dễ gặp các vấn đề về thể chất và tinh thần mà bản thân bị can có thể chưa nhận ra.

Khi đó, bằng chuyên môn và nghiệp vụ của mình, luật sư thực hiện các thủ tục để bị can được gặp người nhà, có ý kiến để bị can được chăm sóc y tế. Việc này đảm bảo bị can ổn định cả về thể chất lẫn tinh thần.

2. Những công việc cụ thể Luật sư được thực hiện trong giai đoạn điều tra 

Căn cứ Điều 73 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015, để thực hiện vai trò bảo vệ của mình, pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam cho phép luật sư thực hiện các công việc chuyên môn nghiệp vụ của mình trong suốt giai đoạn điều tra như sau:

- Tham gia các buổi hỏi cung

Đây là hoạt động phổ biến và quan trọng nhất. Luật sư có quyền có mặt trong tất cả các buổi hỏi cung bị can. Khi tham gia, luật sư không chỉ lắng nghe mà còn có thể đặt câu hỏi với bị can (khi được Điều tra viên đồng ý) để làm rõ các tình tiết, đồng thời giám sát chặt chẽ quá trình hỏi cung.

 - Thu thập và xuất trình chứng cứ, tài liệu; kiểm tra, đánh giá và trình bày ý kiến về chứng cứ, tài liệu

 Luật sư có quyền tự mình hoặc đề nghị Cơ quan cảnh sát điều tra thu thập các tài liệu, đồ vật, thông tin liên quan đến vụ án. Sau khi thu thập, luật sư kiểm tra, đánh giá và trình bày ý kiến về chứng cứ, tài liệu được thu thập.

Việc thu thập và đánh giá chứng cứ là căn cứ quan trọng chứng minh thân chủ mình vô tội hoặc giảm nhẹ trách nhiệm hình sự. Các chứng cứ này có thể là tài liệu, hình ảnh, ghi âm, lời khai của người làm chứng...

- Đọc, ghi chép và sao chụp tài liệu trong hồ sơ vụ án

Luật sư có quyền tiếp cận, được đọc, ghi chép và sao chụp những tài liệu trong hồ sơ vụ án liên quan đến việc bào chữa. Việc này giúp luật sư nắm được toàn bộ chứng cứ mà Cơ quan cảnh sát điều tra sử dụng để buộc tội, từ đó xây dựng chiến lược bào chữa hiệu quả cho bị can.

 - Gặp, trao đổi với bị can đang bị tạm giữ, tạm giam

Luật sư được quyền gặp riêng bị can tại nhà tạm giữ, trại tạm giam để trao đổi về vụ việc, tư vấn pháp lý và trấn an tâm lý cho thân chủ. Các cuộc gặp này không bị hạn chế về thời gian và số lần, tạo điều kiện cho việc bào chữa được chuẩn bị tốt nhất.

 - Khiếu nại các quyết định, hành vi tố tụng

Trong quá trình điều tra, nếu phát hiện bất kỳ quyết định hoặc hành vi nào của cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng xâm phạm đến quyền và lợi ích hợp pháp của bị can, luật sư có quyền khiếu nại. Ví dụ: khiếu nại về lệnh tạm giam không có căn cứ, khiếu nại về hành vi bức cung...

 - Đề nghị thay đổi người tiến hành tố tụng, người giám định, người phiên dịch

Nếu có căn cứ cho rằng Điều tra viên, Kiểm sát viên hay những người khác không vô tư, khách quan khi làm nhiệm vụ, luật sư có quyền đề nghị thay đổi họ.

Như vậy, vai trò của luật sư trong giai đoạn điều tra không chỉ đơn thuần là người bào chữa mà còn là người giám sát, người đại diện và là chỗ dựa tinh thần vững chắc cho bị can. Sự tham gia của luật sư góp phần quan trọng vào việc đảm bảo các hoạt động tố tụng được diễn ra một cách công bằng, khách quan, đúng pháp luật, tránh oan sai và bảo vệ quyền con người trong hoạt động tư pháp.

Duy Phách